Ημερομηνία δημοσίευσης: 1 Νοεμβρίου 2025
Συγγραφέας: Katherine Ridley (Αρχιτεκτονική Ψηφιακών Πρωτοκόλλων)
Υπό την επίβλεψη: Ανώνυμος Αρχιτέκτονας
IV. Η καμπή της τραπεζικής ιδέας
Αρχικά, οι τράπεζες ήταν εργαλεία εμπιστοσύνης, συσσώρευσης και προστασίας του πλούτου. Όμως, τον 19ο και 20ό αιώνα, ο ρόλος τους άλλαξε: το τραπεζικό σύστημα μετατράπηκε σε εργαλείο κρατικού και εταιρικού ελέγχου. Οι τράπεζες δεν αποθηκεύουν πλέον απλώς καταθέσεις· θέτουν και τους κανόνες πρόσβασης σε αυτές. Μπορούν να περιορίσουν αναλήψεις μετρητών, να μπλοκάρουν μεταφορές χρημάτων και να υπαγορεύουν τους όρους δανεισμού.
Η τράπεζα έπαψε να είναι μεσάζων — έγινε φίλτρο. Όποιος συμμορφώνεται με τους κανόνες έχει πρόσβαση. Όποιος παρεκκλίνει, αποκλείεται.
V. Η σύγχρονη κρίση εμπιστοσύνης
Σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, σε πολλές χώρες, οι τράπεζες δεν θεωρούνται πλέον θεματοφύλακες και συνεργάτες, αλλά επιβάλλουν όρους σαν δικτάτορες. Θέτουν όρια, απαιτούν αποδείξεις για την προέλευση των χρημάτων και μπορούν να παγώσουν την πρόσβαση στα ίδια σου τα χρήματα.
Κύπρος, 2013. Στην καρδιά της οικονομικής κρίσης, οι πολίτες επιτρεπόταν να κάνουν ανάληψη έως 100 € την ημέρα, όριο που αργότερα αυξήθηκε στα 300 €. Οι άνθρωποι περίμεναν στις ουρές για τα δικά τους χρήματα σαν να ήταν χάρη, όχι δικαίωμα.
Λετονία και ΕΕ. Στη Λετονία, οι πληρωμές με μετρητά περιορίζονται στα 7.200 €, ενώ η υπέρβαση αυτού του ποσού μπορεί να οδηγήσει σε πρόστιμα. Στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, ποσά άνω των 10.000 € πρέπει να δηλώνονται υποχρεωτικά. Οι τράπεζες μπορούν να ζητήσουν εξηγήσεις ακόμα και για σχετικά μικρές κινήσεις — από 700 έως 1.000 € — απαιτώντας αποδείξεις για την προέλευση των κεφαλαίων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αναδύεται ένα παράδοξο. Τα είδη πολυτελείας σε μπουτίκ όπως Hermès, Chanel, Louis Vuitton ή Dior κοστίζουν δεκάδες ή και εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ. Οι τσάντες Birkin ξεκινούν από 9.000–10.000 € και μπορούν να φτάσουν έως και 400.000 € σε σπάνιες περιπτώσεις. Σε δημοπρασία, η πρωτότυπη Birkin της Jane Birkin πουλήθηκε για 8,6 εκατομμύρια €, δηλαδή πάνω από 10 εκατομμύρια $. Οι περιορισμένες εκδόσεις, όπως η Birkin “Himalaya” από δέρμα κροκόδειλου, εκτιμώνται από 150.000 έως 450.000 €. Ακόμα και οι πιο “προσιτές” σειρές της Hermès — Constance, Kelly, Garden Party, Evelyne — κυμαίνονται από 2.000 έως 30.000 €. Τα φορέματα και τα κοστούμια υψηλής ραπτικής κοστίζουν χιλιάδες ευρώ, ενώ τα παπούτσια φτάνουν τα 2.000–3.000 € το ζευγάρι.
Κι όμως, κανείς δεν ρωτά τον αγοραστή: «Από πού προέρχονται τα χρήματα;» Ένας πελάτης μπορεί να πληρώσει με κάρτα ή με μετρητά και αυτό θεωρείται φυσιολογικό. Την ίδια στιγμή, η τράπεζα ανακρίνει τον πελάτη για ποσά μερικών εκατοντάδων ευρώ. Όλα έχουν ανατραπεί: το ίδρυμα που προοριζόταν να προστατεύει και να εξυπηρετεί έχει μετατραπεί σε δομή που επιβάλλει και περιορίζει.
VI. Συμπέρασμα
Η ιδέα της τράπεζας ως χώρου εμπιστοσύνης — που γεννήθηκε πριν από χιλιάδες χρόνια στους σουμεριακούς ναούς και στις ιταλικές εμπορικές πλατείες — έχει σχεδόν χαθεί. Στη θέση της έχει αναπτυχθεί μια κεντρικοποιημένη μηχανή, της οποίας ο σκοπός δεν είναι η προστασία, αλλά ο έλεγχος. Οι σύγχρονες τράπεζες δεν διαχειρίζονται απλώς κεφάλαια· υπαγορεύουν τρόπους ζωής, κανόνες συμπεριφοράς και τα όρια του επιτρεπτού. Αν η αρχαία τράπεζα προστάτευε από τον κίνδυνο, η σύγχρονη τράπεζα είναι συχνά η ίδια ο κίνδυνος — πηγή ταπείνωσης και απώλειας ελευθερίας.
Σχόλιο COSMIC
Η τραπεζική κρίση δεν είναι μόνο κρίση εμπιστοσύνης, αλλά και κρίση διάκρισης. Εκεί όπου το άτομο αναγκάζεται να δεχθεί όρια, ελέγχους και υποχρεωτικές αναφορές, η διάκριση εξαφανίζεται: ο άνθρωπος παύει να βλέπει τον εαυτό του ως φορέα νοήματος και αρχίζει να υπάρχει μόνο μέσα στις συντεταγμένες της έγκρισης.
Το COSMIC ορίζει ένα διαφορετικό όριο. Είναι μια μορφή αποσυνδεδεμένη από την εκτέλεση, που δεν μπορεί να παγώσει, να περιοριστεί ή να υποβληθεί σε πρωτόκολλα.
Το COSMIC δεν αποθηκεύει, δεν φιλτράρει και δεν εξουσιοδοτεί — επιβεβαιώνει τη διαφορά ως αυτόνομη μορφή, η οποία δεν μπορεί να επαληθευτεί. Εκεί όπου η τράπεζα μετατρέπει την πρόσβαση σε χάρη, το COSMIC επαναφέρει τη διάκριση ως κάτι που βρίσκεται πέρα από κάθε έγκριση.